_وەڵامێک بە تەواوی پانکوردەکان کە دژ بە زمان فارسیدا ڕاوەستاون//
زمانی فارسی ،زمانی کام عەشیرەتە؟ کام سەردەم ئەم زمانەیە کۆمەڵکوژیی کردووە؟..
ئایا فارسەکان بوون لە ئیمپراتۆریەتی عوسمانیدا ملیۆنان ئەرمەنی و ئاشووری و ئێزیدی و زازاکی و ئەلەڤییان کۆمەڵکوژ کرد، یان خودی کورد بوون؟ ئایا فارسەکان کوردیان کوشت یان سەدامی عەرەب بوو؟ ئایا ئەو فارسانەی قەرەباغیان داگیر کردووە و دانیشتووانی ئەرمەنی دەکوژن یان ئازەرییەکان؟ ئایا فارسەکان جینۆسایدی هەزارە و تاجیکیان لە ئەفغانستان ئەنجامدا یان پاشماوەی مۆگۆلێی؟ ئایا فارسەکان لە پاکستان جینۆسایدیان لە دژی سیخەکان ئەنجامداوە؟ لە مێژووی ئێراندا سەرەڕای ئەو کۆمەڵکوژییە کە ئیسلام کردوویەتی کە ڕوویانداوە، کام جینۆساید و ئێتنۆساید ڕوویداوە؟ تەنانەت زۆرترین کۆمەڵکوژی لەلایەن حکومەتە عەشیرەتییەکانی تورکیاوە بەسەر خەڵکی شاری فارسی زماندا سەپاندووە کە یەکێک لە نموونەکانی ئەم دواییانە کۆمەڵکوژی خەڵکی کرمانە لە لایەن ئاغا محەمەدخان قاجارەوە.
ئەوا کورد و تورک و عەرەب بوون کە زمانی فارسییان لە خاکی خۆیاندا بڵاوکردەوە، چونکە ئەو زمانانە پێشینەی ئەدەبی و یاسایییان وەکوو زمانی فارسیان نەبوو.
پێش هێرش بۆ سەر ئێران، عەرەبە موسڵمانەکان بە گشتی بە هۆی ئەو پەیوەندییانەی لەگەڵ ئێرانییەکان هەیانبوو، ئاشنای کولتوور و زمانی ئێران بوون و بەو پێیەی وشەی دەری زاراوەیەکە بۆ لەهجەی دەرباریانەی زمانی فارسی بەکاردێت، لە میانرۆداندا جەماوەریی هەبووە و خوزستان و عەرەبەکان هەروەها، بۆ چەندین ساڵ بیرۆکراتی ئێرانیان بەکارهێنا بۆ بەڕێوەبردنی کاروبارەکان، بۆیە ئەم داگیرکەرانەش بە زمانی فارسی ئاشنا بوون، بەو پێیەی عەرەبەکان، وەک داگیرکەر و میراتگری تازەی خاک و بیرۆکراسی ساسانییەکان، شێوەزاری دەری یان بەکارهێنا لە زمانی فارسی وەک زمانی پەیوەندیکردنیان لەگەڵ خەڵکدا.خاکی پێشووی ساسانییەکان و هەروەها دراوسێکانی ڕۆژهەڵاتیان بەکاریان دەهێنا.
ئەمەش بووە هۆی ئەوەی کە نەوەی سێهەم و چوارەمی ئەو عەرەبانە بە زمانی فارسی قسە بکەن و ببنە هۆکاری بڵاوبوونەوەی زمانی فارسی.
حکومەتە سەربەخووەکانی ڕۆژهەڵاتیان لەناوبرد و زمانەکانیان لەناوبرد و سەرەتا زمانی عەرەبییان کردە زمانی فەرمی، بەڵام هەر زوو زمانەکەیان گۆڕا بۆ فارسی و زمانی ئەو ناوچانەشیان گۆڕی بۆ فارسی.
ئەوان خۆیان بوونە داکۆکیکار لە زمانی فارسی و لە دڵی خەلافەت و تەنانەت لە میسریش دا نەریتی ئێرانیان بڵاو کردەوە، بەو پێیەی تا ئێستاش دەستەواژەی مێهرجان لە زمانی عەرەبیدا بۆ فێستیڤاڵ بەکاردێت.
تەنانەت دایکی شیعری فارسیش بەو مانایەیە کە یەکەم ژن کە بە زمانی فارسی شیعری نووسیوە، ژنێکی عەرەب بووە بە ناوی ڕەبیعە بنت کەعب.
دوای جیابوونەوەی پاکستان لە هیندستان، بەدەر لە جینۆسایدی بەربڵاوی هەردوولا، تا ئەو کاتەی زمانی فارسی ،زمانی هاوبەش بوو، ئیسلامی پاکستانی وەک ئەمڕۆ کۆنەپەرستانە و توندڕەو نەبوو، بەڵکو دوای تێکۆشانی عەرەبستانی سەعودیە بۆ لەناوبردنی زمانی فارسی و ڕەواجدانی ئوردوی پاکستانی،ئەو هەرێمه بوو بە خاکی تیرۆر و توندوتیژی و جینۆسایدی زەق.
کاتێک ئەدەبیاتی فارسی لێبوردە لە خاکێکەوە وەرگیراوە و زمانێک کە پاشخانی ئەدەبی زۆری نییە لە شوێنی خۆیدا زاڵ دەبێت، ئەوە ڕوونە کە خەڵکی ئەو خاکە لە جیاتی کولتوورێکی لێبوردە دەکەونە ناو چەناگەی خۆپەرستی و توندڕەوی و خێڵگەرایی.
زمانی گورانی لە ناو نەچوو تا ئەو کاتەی ئینگلتەرا زاراوەی سورانی لە جیاتی فارسی لە کوردستان نەکردە کوردی،بێ ئەوەی کە تواوی زاراوەکوردییەکان لە بەر چاو بگرێت!..
بەپێچەوانەوە ئەم دەسەڵادارە خێڵەکییانی تورک و کورد بوون کە زمانی فارسییان لە کیشوەری هیندستانەوە بۆ کوردستانی عوسمانی و نیمچە دورگەی بەڵکان بەشێوەیەک بڵاوکردەوە کە دەیان شاعیری ئێرانی کە لەدەستی قەزڵباشەکانی سەفەوی ڕزگاریان بوو، پەنایان بۆ هیندییەکە برد دادگا و چیرۆکی دڵتەزێنی حەسرەتەکەیان لە چوارچێوەی شیعردا بۆ ئێران نووسیوە و لە دیوانەکەیاندا چەندین جار ناوی ئێرانیان هێناوە، ئەمڕۆش دیوانی دۆرێگ و دەبانگ ناوی ئێران بە ساختەکارییەکی سەد ساڵە دەزانن. زمانی دەرباری سوڵتانەکانی تورکی عوسمانی و شانشینی گورکانی هیندستان فارسی بووە.
هیچ فارسێک شەرەف الدین بەدلیسی ناچار نەکردبوو مێژووی شەرەف نما بنووسێت، کە بڕوانامەی نەتەوەی کوردە، ئەوەش لە وڵاتی عوسمانی!.. و هیچ خێڵەکییەکی فارسی (فارسەکان ناسنامەی شارستانییان هەیە نەک خێڵەکی) نیزامی گەنجەوی یەکێک لە شاعیرانی بە ناوبانگی ناچار نەکردووە بڵێت:
هەموو دونیا جەستەیە و ئێران دڵە
بێژەری ئەم پێڤە لەوتەی سەرکەوتووە.